Page 29 - Eylül 2022

AHİLİK

İbrahim DOĞANYİĞİT
Kayseri Olgunlaşma Enstitüsü
Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni

Tarih boyunca İslâm toplumunda önemli görevler üstlenmiş olan Ahîlik kurumunun ismi hakkında ileri sürülen
iki görüş bulunmaktadır. Genel olarak Arapça “kardeşim” mânasına gelen “ahî” kelimesine dayandığı söy-
lense de eski Türkçe’de “cömert” anlamını taşıyan “akı” kelimesinden türetildiğini savunanlar da mevcuttur.
Buna göre, Anadolu’da “k” harfi h veya g şeklinde (ohumak, bahmak gibi) telaffuz edildiğinden “akı” kelimesi
de ahîye dönüşmüştür.1 Ahîliğin Müslümanlar arasındaki etkinliğini ve üstlendiği vazifeleri düşündüğümüzde
iki görüşün de doğru kabul edilmesi mümkündür. Ahîlik tasavvufta önemli bir yeri bulunan uhuvveti hatırlat-
masından dolayı kolayca yayılmış ve kabul görmüştür. 2

ncak Anadolu’da Ahîlik Hayatı boyunca tasavvufî nan bir topluluk hayal etmemiş,
Ateşkilatının asıl kurucusu- düşünceye ve fütüvvet ilkelerine aynı zamanda başkalarını da
nun “Ahî Evrân” ismiyle tanınan bağlı kalan Ahî Evran, iktisadî düşünen, insan olmanın bilincine
mutasavvıf Şeyh Nasîrüddin hayatı düzenleyen Ahîlik anla- varmış bireyler yetiştirme gayreti
Mahmud olduğu kesinlik kazan- yışının Anadolu’daki esnaf ve de göstermiştir. Madem ki istenen
maktadır. Aslen Azerî Türkü olan sanatkârlar arasında yerleşmesini iyi insanlar topluluğudur, madem
bu zât, bir taraftan Fahreddîn-i sağlamıştır. Ahîlik teşkilatı her- ki önemli işler yapmanın teme-
Râzî (ö. 1210)’nin ders halka- hangi bir esnaf topluluğu değil, o linde iyi yetişmiş, dürüst insanlar
sında bulunmuş, diğer yandan teşkilat üzerine istinad eden, aki- olacaktır öyleyse bu hareketin
Ahmed Yesevî’nin fikirlerinden delerini o vasıta ile yayan bir sivil temeli eğitim olmalıdır. Ahiler
etkilenmiştir. Halifenin emriyle toplum kuruluşu sayılabilir.4 “Beşikten mezara kadar ilim öğre-
gönderildiği Anadolu’da Kayseri niniz.” anlayışıyla yaygın eğitimin
şehrine yerleşerek bir debbağ Ahilik, Selçuklu döneminde temelini atmış, her yaştaki insana
dükkânı açmış ve çevresindeki başlayan sonraki dönemlerde hitap edebilecek tarzda eğitim
esnaf arasında Ahîlik anlayışının ivme kazanan, esnaflar arası da- faaliyeti ortaya koymak için çaba
yayılmasını sağlamıştır. Samîmî yanışmayı esas alan, ahlaklı bir sarf etmişlerdir.5
olduğu Sultan I. Alâeddin Key- esnaf ve dolayısıyla da ahlaklı bir
kubad’ın zehirlenmesinden sonra toplum anlayışıyla hükümdarların Daha çok sanat ve meslek ala-
siyâsî entrikalara karıştığı ileri bile teveccühle yaklaştığı sosyal nında nitelikli elaman yetiştirmek
sürülerek beş sene hapsedilen Ahî bir harekettir. Hoy doğumlu Nası- üzere kurulan Ahilik teşkilatı
Evrân, merkez edindiği Kırşe- rüddin Mahmut tarafından meto- ahlaki, askeri, siyasi, dini, sosyal
hir’de 1262’de Kırşehir Emîri Caca dolojik bir disiplin haline getirilen ve ekonomik alanlarda oldukça
Bey tarafından öldürülmüştür.3 ahi hareketi sadece üreten,kaza- etkin bir rol oynamıştır.
1 Neşet Çağatay, Ahilik Nedir, Ankara 1990, s. 40-41.
2 Ziya Kazıcı, “Ahîlik”, DİA, I, 540
3 Kazıcı, “Ahîlik”, DİA, I, 540
4 Fuad Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara 1984, s. 213.
5 Yahya Akyüz, Türk Eğitim Tarihi, Alfa Yayınları, İstanbul 2001, s. 48.

Eylül 2022 27